نی لبک ها گروهی از هوا صداها هستند که از گروه نی ها مشتق شده اند و در موسیقی غربی به ریکوردرها شهرت دارند. نی لبک در مقایسه با نی ها امکانات اجرایی محدودتری دارند اما نواختن و به صدادرآوردن آنها به خاطر ساختاری که دارند آسان تر از نی هاست. به همین دلیل است که جز نوازندگان حرفه ای، افراد دیگری نیز آنها را می نوازند. سازهای خانواده نی لبک در بعضی نواحی ایران متداول اند و با نام های مختلفی چون نی لبک، لَبَک، سیکاتک، شمشاد، توتَک، سوتَک، شوتَک و … شناخته می شوند.
ویژگی های ظاهری و ساختاری نی لبک
نی لبک لوله صوتی کوتاهی ست که روی آن تعدادی سوراخ صوتی در جلو ایجاد شده اند. بیشتر نی لبک ها فاقد سوراخ پشت هستند. سر نی لبک (قسمتی که در آن می دمند) را به شکل خاصی برش می دهند و متناسب با این برش، قطعه چوبی در دهانه می گذارند، به گونه ای که میان آن و جداره بدنه شکاف باریکی ایجاد شود. این شکاف هوای ناشی از دمیدن را مستقیماً به لبه تیزی که روی بدنه و نزدیک دهانه ایجاد شده هدایت می کند. برخورد هوا با این لبه تیز باعث به صدادرآمدن نی لبک می شود
تکنیک اجرایی نی لبک
از تکنیک نفس برگردان نیز در نواختن نی لبک استفاده می کنند به این ترتیب صدای آن ممتد و بدون فاصله و مکث به گوش می رسد. به خاطر فقدان سوراخ پشت در بعضی نمونه ها این ساز محدوده صوتی وسیعی ندارد. البته نوازندگان حرفه ای می توانند آهنگ مورد نظر را در دو اکتاو مختلف اجرا کنند. حدود اجرایی متعارف در نی لبک های فاقد سوراخ پشت به صورت زیر است. در اینجا صدای «دو» یک صدای فرضی ست و سایر صداها نیز با تغییر فشار هوا و گرفتن کامل یا ناقص سوراخ ها تا حدودی متغیر هستند.
در نی لبک های حرفه ای که غالباًدارای سوراخ پشت نیز هستند این محدوده صوتی در یک اکتاو بالاتر نیز قابل اجراست..
به صدادرآوردن نی لبک ها به خاطر ساختار قسمت دهانی آن ساده است و به همین دلیل کودکان نیز می توانند آن را به راحتی بنوازند. نی لبک ها اگرچه سازهایی غیرحرفه ای محسوب می شوند اما نوازندگان حرفه ای هم گاه آنها را می نوازند.
موارد و نوع استفاده نی لبک
نی لبک اصولاً سازی غیر حرفه ای است که برای سرگرمی توسط کودکان و نوجوانان نواخته می شود. نی نوازان و چوپانان نیز گاه به طور حرفه ای از آن استفاده می کنند. نی لبک را غالباً به تنهایی می نوازند و ساز دیگری آن را همراهی نمی کند.
جنس و مواد به کار رفته در ساختمان نی لبک
نی لبک اصولاً سازی غیر حرفه ای است که برای سرگرمی توسط کودکان و نوجوانان نواخته می شود. نی نوازان و چوپانان نیز گاه به طور حرفه ای از آن استفاده می کنند. نی لبک را غالباً به تنهایی می نوازند و ساز دیگری آن را همراهی نمی کند.
