سنتور چیست؟
سنتور ساز زهی کوبه ای موسیقی ایرانی است. در فرهنگ دهخدا سنتور بدین صورت تعریف شده است : از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم های بسیاری است و با دو زخمه چوبی نواخته می شود. رایج ترین نوع سنتور (9 خرکی) دارای 72 سیم است. که به دسته های 4تایی و در 18 دسته تقسیم می شود.
پیشینه تاریخی سنتور
سنتور یکی از قدیمی ترین و کهن ترین سازهای ایران و حتی جهان به شما می رود. از سنگ تراشه های آشو و بابلیان (559 پیش از میلاد مسیح) شکلی از ساز که بسیار شباهت به سنتور دست ورزی دارد یافت شده است. در این سنگ تراشه، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال برپا شده، این نوع ساز نیز در آن تصویر وجود دارد.
در کتب قدیمی همچون مروج الذهب مسعودی که به شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان می پردازد از واژه سنطور (سنتور) برای این ساز استفاده شده است که در آن زمان رواج بسیاری داشته است، همچنین در کتب و تالیفات فارابی و این سینا نیز نام سنتور به میان آمده است.نام سنتور در سروده های منوچهری نیز آمده است که از آن جمله این بیت می باشد :
کبک ناقوس زن و شارک سنتور زن است فاخته نای زن و بط شده تنبور زنا
سنتور سازی کاملاً ایرانی است که برخی ساخت امروزی سنتور را به ابونصر فارابی نسبت می دهند که مانند بربط، ساز دیگر ایرانی بعدها به دیگر نقاط جهان برده شده است. برخی پژوهشگران بر این باور هستند که در زمان های قدیم این ساز از ایران به دیگر کشورهای دنیا برده شده است و در آن کشورها رواج پیدا کرده است و تغییراتی در سنتور نیز به وجود آمده است؛ مانند عراق ، ترکیه ، سوریه ، مصر ، پاکستان ، هند ، چین ، اوکراین و … . از اسناد به جا مانده می توان گفت سنتوری که امروزه رواج دارد تقریباً از زمان قاجار بدین شکل بوده است. از نمونه سنتور های دوران قاجار که ب جا مانده است سنتور محمدصادق خان می باشد. سنتور طیف بسیار گسترده از سبک ها و مکاتب گوگنان را به خود دیده است تا جایی که می گویند حداقل 15 سبک و مکتب گوناگون فعال در این عرصه شهره ویژه و عام دارند.
سنتور ساز شناخته شده و ایرانی است که در سده های متمادین دست خوش تغییرات بسیار شده است و امروزه در بیش از 15 کشور دنیا جزء سازهای اصلی آن کشورها به شمار می رود.
از بزرگان و نامداران سنتور می تواند به اساتیدی همچون: محمدصادق خان ، حبیب سماعی ، ابوالحسن صبا ، محمد حیدری ، پرویزمشکاتیان ، داریوش صفت و … یاد کرد.
پرویز مشکاتیان یکی از بزرگترین و بنام ترین اساتید سنتور در دهه های معاصر است. ایشان از سن شش سالگی موسیقی را نزد پدر آموخت و با استعداد و علاقه بسیار وافری که به موسیقی سنتی داشت، در زمان خودش جزء بهترین سنتور زن های ایران و جهان به شمار می رفت. ایشان نه تنها در ایران مقام های بسیاری دارد و بزرگانی همچون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری کار های شگفت انگیزی کرده است بلکه در عرصه بین المللی نیز صاحب عناوین می باشد. از این استاد بنام کتاب های متعددی با نام بیست قطعه ، گل آئین ، گل آوا و … به جا مانده است.
در سوگ استاد بزرگ سنتور : ای دوست وقت خفتن و خاموشی‌ات نبود / وز این دیار دور فراموشی‌ات نبود / تو روشنا سرود وطن بودی و چو آب / با خاک تیره‌روز هم آغوشی‌ات نبود / میخانه‌ها ز نعره تو مست می‌شدند / رندی حریف مستی و می‌نوشی‌ات نبود …
تغییرات اشکال سنتور در گذر زمان
ساز سنتور از قدیم با 12 وتر سیم بم و 12 وتر سیم زیر ساخته می شد. و سنتور 12 خرکی نامیده می شد. امروزه سنتور 10 خرک و سنتور 11 خرک نیز ساخته می شود. سنتور 9 خرک رایج ترین گونه سنتور است. پراستفاده ترین نوع سنتور سُل کوک است و نت های ردیف بر اساس آن نوشته شده اند. در سنتور 9 خرک ، چنانچه بر اساس راست کوک تنظیم شود، به ترتیب سیم ها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک می شوند و برای اجرای گروهی و ارکستر باره است .
روش نوازندگی با سنتور
نوزاندگی با سنتور با دو چوب نازک که به آن ها « مضراب » گفته می شود، انجام می شود . مصراب ها در گذشته بدون نمد بوند ولی اکنون بیشتر به مضراب ها نمد می چسبانند که باعث نرمتر شدن و کم زنگ تر شدن آوای سنتور می شود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هز یک از مضراب ها، نت متفاوتی را اجرا کند ( به ویژه در برخی از چهارمضراب ها که بیشتر پایه قطعه با دست چپ و ملودی با دست راست اجرا می شود). به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دست ها ، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با آزمون فراوان بدست می آید. سنتور سازی است که اگر نوازنده بتواند بر آن چیره شود کارهای فوق العاده و شگفت انگیز انجام میدهد و این ساز هم در تکنوازی وهم در هم نوازی بسیار دلنشین و زیبا است.
منبع : دانشنامه ویکی پدیا
هنوز نظری ثبت نشده،نظر خود را ثبت کنید!