قیچک ، معرفی قیچک ساز ایرانی

قیچک ، معرفی قیچک ساز ایرانی

آنچه در این مطلب خواهید خواهند

قیچک از سازهای زهی آرشه ای مقید است که در ساخت آن، چوب پوست و فلز به کار می روند.

 این ساز در موسیقی نواحی مختلف ایران استفاده می شود و طی نیم قرن گذشته با تغییراتی مختصر در گروه نوازی سازهای ملی نیز متداول شده است که آن را قیچک شهری می نامند. هنگام نوازندگی، قیچک را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می دارند و با دست راست آرشه را به صورت افقی، در حرکات رفت و برگشت، بر سیم های آن می کشند. طول این ساز حدود 56 سانتی متر است و اجزای اصلی آن عبارت اند از کاسه، دسته و سرپنجه.

کاسه طنینی

بدنه اصلی قیچک از چوب یک تکه و معمولاً گردو، توت یا چوب های محکم دیگر ساخته می شود. کاسه طنینی، حجیم است و دو فرورفتگی بزرگ در طرفین، آن را به دو قسمت بزرگ تر و کوچک تر تقسیم می کند. قسمت کوچک تر در پایین ساز قرار دارد و بر دهانه آن پوست کشیده می شود و خرک روی پوست قرار می گیرد. دهانه قسمت بزرگ تر باز است و دسته تا روی نیمی دهانه از این قسمت ادامه می یابد.

دسته

جنس دسته قیچک از همان چوب بدنه است که به صورت یک تکه با بدنه تراشیده می شود. دسته این ساز کوتاه است و از یک طرف قسمت بزرگ تر کاسه و از طرف دیگر به سرپنجه متصل است. قیچک فاقد دستان بندی است و تمام فواصل موسیقی ملی (پرده، نیم پرده و ربع پرده) روی آن قابل اجرا هستند.

سرپنجه

جعبه ی کوچک تو خالی ست از جنس چوب و در ابتدای طول دسته که مجموعاً چهار گوشی، به تعداد سیم ها، دوبه دو، در طرفین سرپنجه قرار دارند و در انتها، تاج قیچک است با خمیدگی رو به عقب که از همان جنس چوب دسته است..

گوشی ها

قیچک 4 عدد گوشی از جنس چوب، به تعداد سیم های ساز و به صورت میخ سر پهن دارد که دو به دو، در طرفین سرپنجه قرار دارند. هر سیم در داخل جعبه سرپنجه به انتهای باریک تر گوشی بسته می شود قسمت پهن تر گوشی بسته می شود. قسمت پهن تر گوشی، بیرون از جعبه سر پنجه قرار دارد و با دست چپ نوازنده برای کوک کردن ساز، به راست و چپ گردانده می شود.

سیم گیر

قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی ست به عرض دسته ساز که بین سرپنجه و دسته قرار دارد و سیم ها از درون شیارهای کم عمق آن عبور می کنند و به طرف گوشی ها می روند

خرک

خرک قیچک از جنس چوب و گاه استخوان به ارتفاع تقریبی 2 سانتی متر است که با دو پایه کوچک خود روی پوست کاسه کوچک تر قرار می گیرد و سیم ها از روی شیارهای آن عبور می کنند.

سیم گیر

قطعه ای ست کوچک از جنس چوب یا فلز که در انتهای بدنه کاسه نصب و یک سر گره دار سیم به آن بسته می شود.

تعداد و جنس سیمها

قیچک دارای 4 سیم از جنس فلز است که چهارمین سیم، روکش دار و ضخیم تر است. طول سیم ها در قیچک معمولی از سیم گیر تا شیطانک حدود 33 سانتی متر است.

وسعت

وسعت صدای قیچک معمولی حدود دواکتاو است که به علت عدم وجود دستان بندی، تمام فواصل موسیقی ملی (پرده، نیم پرده و ربع پرده) روی آن قابل اجرا هستند.

کوک سیم ها

کوک سیم های قیچک معمولی به صورت پنجم های پایین رونده است و کوک سیم های سوم و چهارم در مقام های مختلف قابل تغییر هستند.

کلید نت نویسی

 نت نویسی قیچک معمولی و قیچک آلتو با کلید سُل خط دوم حامل، و برای قیچک باس با کلید فا خط چهارم است.

آرشه

در نوع محلی این ساز از کمانه (شبیه کمانه کمانچه) استفاده می شد اما امروزه از آرشه ویولن، و در نوع بزرگ تراین ساز (قیچک باس) از آرشه ویولن استفاده می شود. قیچک معمولی توانایی اجرای تک نوازی و گروه نوازی را دارد.

انواع دیگر قیچک

گذشته از انواع محلی قیچک، طی نیم قرن گذشته، به منظور تأمین صدای بم در گروه نوازی های سازهای محلی، قیچک آلتو و قیچک باس هم ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند. کوک سیم های قیچک آلتو با فواصل پنجم درست، و وسعت آن حدود دو اکتاو، و طول سیم ها حدود 37 سانتی متر است. کوک سیم های قیچک باس با فواصل پنجم درست، و وسعت آن حدود دو اکتاو، و طول سیم ها حدود 70 سانتی متر است. برای تسهیل و دقت در کوک کردن قیچک از «تاندون» استفاده می شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مطالب مرتبط بلاگ