ساز قانون | آشنایی اولیه با ساز قانون

ساز قانون | آشنایی اولیه با ساز قانون

آنچه در این مطلب خواهید خواهند

قانون، سازی ست به شکل ذوزنقه  قائم الزاویه و از ساز های زهی مضرابی (زخمه ای) مطلق است که در ساخت آن، چوب، پوست، فلز، استخوان و زه به کار رفته اند. نوازنده، این ساز را نشسته، در حالی که ضلع بزرگ تر آن روی میز یا پاها، به سمت نوازنده قرار دارد، با دو انگشت سبابۀ دست راست وچپ مجهز به مضراب می نوازد. قانون قدمتی طولانی دارد و معمولاً از چوب های کهنه شده و محکم گردو و نیز مانند دیگر سازهای ملی در اندازه های مختلف و با اختلافاتی در ساخت و اجزای تشکیل دهنده ساخته می شوند.

جعبۀ صوتی

جعبۀ صوتی قانون دو صفحۀ زیر و روی ذوزنقۀ قائم الزاویه هستند که با کلاف های چهارگانۀ جانبی به هم متصل شده اند. این جعبه معمولاً از چوب گردو ساخته می شود.

صفحۀ رو

صفحه ایست چوبی که در طرف چپ آن 27 پرده گردان و 81 گوشی قرار دارند

و در سمت راست آن، زیرخرک، به جای چوب، مستطیلی از پوست به عرض تقریبی 15 و طول تقریبی 40 سانتی متر قرار گرفته است. سطح پوست دار صفحۀ رو، گاهی از یک تکه پوست وگاهی از چهار تکه پوست مجزا به صورت مایع یا لوزی ساخته می شود. در قسمت چوبی صفحه، شبکه هایی از جنس چوب برای خروج صدا ایجاد شده اند.

قرار دارند.

پوست

برای قسمت پوست دار صفحۀ رو از پوست شتر، گوساله و ماهی استفاده می شود.

پوست قانون باید کمی ضخیم تر از پوست سازهای دیگر انتخاب شود تا بتواند فشار کوک 81 وتر را

در سطحی بزرگ تحمل نماید.

پرده گردان

ابزارهای کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز بعد از شیطانک و قبل از گوشی ها روی قطعه چوب اضافه ای که بر روی صفحۀ رو چسبانیده شده به وسیلۀ میخ های کوچکی نصب شده اند.

از هر پرده گردان تعدادی وتر هم کوک و هم صدا می گذرند و به گوشی ها می روند. پرده گردان ها را به طور معمول با دست چپ حرکت می دهند. کوک وترها بدون استفاده از پرده گردان ها صدای «بمل»را دارد.

پرده گردان بر دو نوع است:

1_ در قانون هایی که از روی الگوی عربی آن در ایران ساخته می شوند دارای دستۀ کوچکی برای حرکت دادن آن هاست و ممکن است تعداد آنها برای هر گروه از وترهای هم صدا بین چهار یا پنج عدد باشد که با حرکت دادن هر یک از آن ها صدا بین «بمل» تا «دیزسُری» را جداگانه به دست آورد.

2_ پرده گردان های ریلی، که دارای پایه ای چوبی است که در طرف چپ ساز بعد از شیطانک نصب می شوند و بر روی آن قطعه چوب کوچک یا دستۀ فلزی قرار دارد که بر روی پایۀ گفته شده به حرکت در می آید و طول وتر را کم و زیاد کرده و در نتیجه صدای بین «بمل» تا «دیزسُری» فواصل کوچک تر را ایجاد می کند.

خرک: تیغه ای باریک از چوب به طول تقریبی 35 سانتیمتر (کمی کوتاه تر از عرض قانون و ارتفاع تقریبی 2 سانتی متر) که در طرف راست روی سطح پوست دار قرار دارد و به صورت یکسره زیر تمامی وترها واقع شده و روی خرک استخوان باریکی قرار دارد که از فرو رفتن وترها در چوب خرک جلوگیری می نماید و با 81 شیار در فواصل معین، وترها از روی آن عبور می کنند. خرک قانون با چهارپایۀ چوبی کوچک بر سطح پوست دار صفحۀ رو قرار می گیرد.

گوشی ها

گوشی های قانون از جنس چوب و به صورت میخ هایی هستند که یک سرشان به شکل هرم ساخته می شوند و در کلید کوک، و سر دیگرشان که باریک تر است به صورت عمودی در سطح افقی چوب در سمت چپ ساز قرار می گیرند. هر وتر به یک گوشی بسته می شود.

کلید کوک

 ابزاری ست فلزی، حدود 10 سانتی متر که در یک سر آن سوراخی به اندازه ی هر سر گوشی قرار دارد و طرف دیگر پهن تر است و برای کوک کردن وترها در دست چپ نوازنده به چپ و طرف راست می چرخد

پل

داخل جعبۀ صوتی، معمولاً سه پل (یکی بین قسمت پوست دار و قسمت چوبی صفحه و دوتای دیگر زیر قسمت چوبی صفحه) قرار دارد که فشار صفحۀ رو را کنترل و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری می کنند.و ضمناً در تنظیم تعادل صدا بین وترها نقش مهمی دارند. معمولا ً در ساخت ساز هایی که صفحۀ روی آن ها بزرگ و مسطح است از انواع پل استفاده می کنند.

شیطانک

قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی ست که بین پرده گردان ها و گوشی ها در سمت چپ قرار دارد و وترها برای رسیدن به گوشی ها از روی آن عبور می کنند. در بعضی قانون ها شیطانک خرک و قسمت پوستی صفحۀ رو 25 فصل اول: سازهای مورد استفاده در موسیقی دستگاهی ایران یکسره است و در بعضی دیگر قطعات کوچکیست که هر تعداد وتری که همصدا کوک میشوند از روی آن عبور می کنند.

سیم گیر

سیم گیر یا جعبۀ گره ها در کلاف جانبی سمت راست که صفحۀ  زیر و رو را به هم متصل می سازد، توخالی است و گاهی درِ متحرک دارد. گره وترها داخل این قسمت قرار می گیرند و از سوراخ های تعبیه شده بیرون می آیند و از روی خرک می گذرند

تعداد و جنس وترها

قانون معمولاً 82 وتر از جنس زه، ابریشم روکشدار یا نایلون دارد که در قسمت بم از وترهای فلزی روکش دار استفاده می شود و اکثر آن ها در گروه های سه تایی و در قسمت بم ، تکی یا دو تایی با یکدیگر هم صدا  کوک می شوند. بهطور معمول تعداد صداها جمعاً 27 است . گاهی تعداد وترها در اندازه های مختلف جعبۀ صوتی زیاد وکم می شود.

وسعت

وسعت معمولِ صدای قانون های متداول در ایران حدود سه اکتاو نیم است

کوک وترها

کوک وترها به وسیلۀ پرده گردان ها برای تمام فواصل موسیقی ملی(و در هر وتر از صدای بمل تا دیزسُری) قابل تغییر است.

نت نویسی

نت نویسی برای قانون روی دو حامل صورت می گیرد. در این ساز برای حدود یک اکتاو از صداهای بم، با کلید «فا» خط چهارم و بقیه با کلید سُل خط دوم حامل نت نویسی می شود.

مضراب

مضراب هر دست، حلقه ای نسبتاً پهن و فلزی از جنس نقره، ورشو یا برنج است که در بند دوم انگشت سبابه قرار می گیرد. داخل این حلقه به طرف کف دست، تیغه ای به طول تقریبی 4 و عرض تقریبی 1 سانتی متر معمولاً از شاخ گاو، گوزن یا بزکوهی (وگاه پلاستیکی نرم) برای زخمه زدن به وترها قرار دارد و مانند ناخن انگشت عمل می کند.

ویژگیهای دیگر قانون

به علت وجود پرده گردان، اجرای تمام فواصل موسیقی ملی با این ساز ممکن است. امکان اجرای آکوردهای چندصدایی با انگشت های مختلف وجود دارد (حداکثر شش صدای همزمان).

 سازیست که برای تک نوازی و گروه نوازی از آن استفاده می شود.

انواع حالت های کمی و کیفی، از جمله گلیساندو، پیتزیکاتو، تریل، تکیه و پاساژ در این ساز قابل اجرا هستند.

 در روش قانون نوازی ایرانی از مضراب ریز برای نگه داشتن زمان کامل صدا استفاده می شود.

این ساز در کشورهای دیگر، مانند مصر، ترکیه، ارمنستان و … در اندازه ها و وسعت های متفاوت به کار گرفته می شود.

برای این ساز نیز علایم قراردادی مخصوصی به منظور استفاده از انگشت ها و نیز حالت های مختلف موسیقی وجود دارند.

در این ساز اجرای مضراب «ریز» تنها با یک دست به صورته ای مختلف نیز امکان پذیر است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مطالب مرتبط بلاگ