سُرنا شرق خراسان ، سازسرنا

سُرنا شرق خراسان ، سازسرنا

سُرنا که در اغلب نواحی ایران به «ساز» معروف است در شکل ها و اندازه های گوناگون در همه نواحی ایران جز ترکمن صحرا متداول است. ساختار کلی  بدنه سُرنا و اجزای آن در تمام مناطق تقریباً شبیه هستند اما سُرناهای  مناطق شرقی ایران (شرق و شمال خراسان و سیستان) در مقایسه با سُرنا های مناطق نواحی دیگر چند تفاوت مهم دارند

اندازه آنها کوچکتر است.

دهانه شیپوری شان تنگ تر است.

فاقد دوشاخه یا انبرک هستند.

وسعت صوتی شان بیشتر است.

ویژگی های ظاهری و ساختاری سرنای شرق خراسان

این سُرنای کوچک در مناطق تربت جام، تایباد، خواف و تا حدودی سرخس دیده می شود و اجزای آن عبارت اند از : بدنه استوانه ای با دهانه شیپوری محدود، میل، زبانه و لب گیر. روی لوله صوتی این سُرنا هفت سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت و یک سوراخ در بغل و نزدیک دهانه شیپوری ایجاد شده اند. روی سوراخ بغل انگشت گذاری نمی شود. سُرنای شرق خراسان فاقد دوشاخه یا انبرک است و میل آن مستقیما در دهانه بالایی قرار دارد. این میل یک لوله برنجی نازک است که زبانه بر سر آن بسته می شود و سمت دیگر آن در سوراخ بالایی بدنه قرار می گیرد. زبانه از جنس نی خاصی ست. لب گیر، شیءِ گردی از جنس های مختلف است که وسط آن سوراخ است و میل از وسط آن عبور می کند و باعث ثبات سُرنا در دهان نوازنده می شود.

تکنیک های اجرایی سُرنای شرق خراسان

تکنیک های اجرایی همه سُرناها در نواحی ایران مشابه اند. سُرنای شرق خراسان بنا به ساختار ویژه اش، محدوده صوتی گسترده تر و زیرتر دارد. در این سُرنا با استفاده از تکنیک نفس برگردان می دَمند و اجرای نغمه در مناطق زیر و مافوق زیر در آن بسیار متداول است. به طورکلی تکنیک نواختن سُرنا در نواحی شرقی ایران پیچیده تر از نواحی دیگر ایران است.

وسعت صوتی سُرنای شرق خراسان محدوده ای به صورت زیر دارد. این صداها تا حدودی سیّال اند و با تغییر فشار دمیدن و کامل یا ناقص گرفتن سوراخ ها تغییر می کنند :

حدود اجرایی متعارف در سرنای تایباد و تربت جام :

موارد و نوع استفاده سُرنای شرق خراسان

این سُرنا در مجالس عروسی و شادمانی می شود و دهل، ساز همراهی کننده آن است. رپرتوار سُرنا در ناحیه شامل مقام های بازی و رقص، از جمله مراحل مختلف چوب بازی، آفَر، حَتَن و همچنین مقام اللّه و تعدادی مقام و آهنگ دیگر، از جمله کورا وغلی برای مراسم کُشتی و … است.

جنس و مواد به کار رفته در ساختمان سُرنای شرق خراسان

بدنه : چوب

میل : فلز برنج

زبانه : نی

لب گیر: چوب، فلز، صدف، پلاستیک، استخوان

شیپور ، معرفی ساز شیپور

شیپور ، معرفی ساز شیپور

ویژگی های ظاهری و ساختاری

شیپور نوعی بوق فلزی از جنس برنج یا آلیاژهای مشابه است که از گذشته های دور تا امروز مورد استفاده بوده است. بوق های برنجی، کَرناهای بلند نقاره خانه ها، کرمیل ها و انواعی از کَرناها از خانواده شیپورها محسوب می شوند. سازهای این خانواده اگرچه از نظر شکل و اندازه و کارکرد با هم اختلاف دارند اما ویژگی های مشترک زیر باعث هم خانواده شدن آنها می شود :

جنس بدنه این سازها فلزی ست .

دهانه (محل دمیدن) آنها پیاله ای یا شبه پیاله ای ست.

بیشتر آنها دارای دهانه شیپوری در انتهای لوله صوتی هستند.

طول لوله صوتی شان نسبتاً طویل است.

کاربردشان بیشتر خبررسانی و رزمی بوده است.

بدنه ساز های این گروه، لوله صوتی بلندی ست که قطر آن از سَر به تَه ترجیهاً افزایش می یابد و در انتها به دهانه شیپوری ختم می شود. طویل بودن لوله صوتی باعث شده که در بعضی نمونه ها برای کاستن از حجم ساز، لوله را یک یا چند بار خم کنند. از این رو در بررسی سازهای این گروه با شکل های مختلفی مانند بدون خَم (مستقیم)، با یک خم و با دو یا چند خم مواجه می شویم. خم کردن لوله صوتی باعث می شود یک شیپیور با طول تقریبی دو متر، به طول حدود سی سانتی متر تغییر وضعیت دهد.

تکنیک اجرایی شیپور

تکنیک اجرایی سازهای گروه شیپورها مانند تکنیک اجرایی همه سازهایی ست که دهانه پیاله ای شکل دارند. صداهای سازهای این گروه متناوب اند و در نواختن آنها از تکنیک نفس برگردان استفاده نمی شود.

موارد و نوع استفاده شیپور

انواعی از سازهای این گروه در قدیم، در نقاره خانه های حکومتی و مذهبی با نام هایی چون کَرنا، بوق، کرمیل و … نواخته می شدند و برخی دیگر در جنگ ها اجرای موسیقی جنگی را بر عهده داشتند. در گروه های اجراکننده موسیقی مذهبی و تعزیه نیز از انواعی از این سازها استفاده می شود. به طورکلی می توان گفت شیپورها غالباً نقش خبررسانی یا تهییج را بر عهده داشته اند. سازهای بادی برنجی اروپایی، از جمله ترومپت ها، هورن ها، ترومبون ها و توباها حاصل تغییر و تحولاتی هستند که در سازهای خانواده شیپور ایجاد شده اند.